دکتر احسان ملکیان از چهره های شناخته شده در حوزه کامپیوتر و فناوری اطلاعات کشور است. ایشان سالهاست در دانشگاههای مختلف کشور از جمله شریف،امیرکبیر،دانشگاه تهران،شهیدبهشتی،الزهرا و تربیت معلم به تدریس و درس کامپیوتر مشغول هستند قلم شیوا و رسای و اندیشه ژرف ایشان در مطالب علمی در کتابهای ایشان نمود داشته و آنها را جز پر فروش ها قرار داده است بعنوان مثال کتب " مهندسی اینترنت " به چاپ چهل و ششم رسیده و شبکه های کامپیوتری بیست و دو بار تجدید چاپ شده است ایشان کتابهای دیگری را هم به نگارش در آورده اند مانند : امنیت داده ها، نفوذگری در شبکه،مسیریابهای سیسکو، طراحی شبکه های کامپیوتری تمامی کتابهای ایشان توسط انتشارات " نص " نشر یافته است.
به تازگی آخرین کتاب ایشان " ارزیابی کارآیی سیستم ها و شبکه های کامپیوتری " که تالیفی است به بازار آمده است به این بهانه در مورد این کتاب با ایشان سوال و جوابی داشته ایم که شما را دعوت به مطالعه آن می کنیم
دکتر لطفا بفرمایید: مخاطبانِ كتاب «ارزيابي كارآيي سيستم‌ها و شبكه‌هاي كامپيوتري» چه كساني هستند؟ در شروع لازم میدانم از مدیریت انتشارات نص در انتشار این کتاب تشکرکنم.سلام و تشکرخودم را به تمامی دانشگاهیان دانشجویان سراسر کشور بخاطر محبت شان به خودم اعلام کنم عنوانِ كتاب با «ارزيابي كارآيي» آغاز مي‌شود: مبحث «ارزيابي كارآيي» يك مبحث مبسوطِ نظري و فارغ از مصداق است كه در بسياري از رشته‌ها مانند رشتة كامپيوتر (گرايش معماري كامپيوتر و شبكه‌هاي كامپيوتري)، رشتة صنايع، مديريت، بازرگاني، رياضيات كاربردي و حتي در حوزة هتل‌داري نيز كاربرد دارد. «ارزيابي كارآيي» به شكل انتزاعي، در برگيرندة مفاهيمي رياضي‌بنيان است كه بر اساس آنها مي‌توان سيستم‌هايي با عملكردِ تصادفي و ورودي‌هاي تصادفي را مدل‌سازي و شاخص‌هاي آماري آنها را استخراج كرد. با چنين ديدگاهي، مخاطبين اين كتاب، پژوهشگران يا دانشجوياني از تمام رشته‌ها هستند كه به هر تقدير گذرشان به مدل‌سازيِ سيستم‌هاي تصادفي و به ويژه «نظرية صف» افتاده است. شايد كمي عجيب به نظر برسد ولي بر اساس روابط و مدل‌هايي كه در اين كتاب بحث مي‌شود مي‌توان ميانگين و انحراف معيارِ زمان انتظار در فرودگاه‌ها، ايستگاه‌هاي قطار و مترو، ميانگين فضاي پاركينگِ مورد نياز براي يك مجتمع تجاري، نحوة نوبت‌دهي در بيمارستان يا رستوران‌هاي شلوغ را تخمين زد. يك مهندس كامپيوتر با روابط و مدل‌هاي آموزش داده شده در اين كتاب مي‌تواند به تخمين ميزان «نقص صفحه» (Page Fault) در سيستم عامل يا «مديريت چاپ» و محاسبة ميانگينِ زمان تاخير انتقال داده‌ها و فضاي حافظة مسيرياب‌ها در زيرساخت شبكة اينترنت بپردازد. همان روابط و مدل‌ها، به كارِ كسي كه رشتة هتل‌داري مي‌خواند نيز خواهد آمد؛ زيرا: كسي كه رشتة هتل‌داري مي‌خواند با يك سري گردشگر مواجه است كه بايد آنها را به بهترين وضع ممكن در اتاق‌هاي يك هتل جاي بدهد در حالي كه مي‌داند زمان ورود و طول اقامتِ گردشگران پديده‌اي نامعين و تصادفي است؛ در سمت مقابل كسي كه در رشتة كامپيوتر پژوهش مي‌كند بجاي گردشگر با «قطعات داده» سر و كار دارد كه بايد آنها را به بهترين نحو ممكن درون حافظه سر و سامان بدهد؛ هر دوي اين مسائل تحليل مشابهي دارند.
در ادامة عنوان كتاب، به «سيستم‌ها و شبكه‌هاي كامپيوتري» اشاره شده است؛ بدين معنا كه از ميان تمام حوزه‌هاي متنوعي كه مباحث اين كتاب پوشش مي‌دهد مثال‌ها و مصاديق هر مفهوم، از حوزة سيستم‌ها و شبكه‌هاي كامپيوتري اخذ شده است. همه جا ورودي‌ها، داده‌هاي ديجيتال پراكنده در زمان هستند كه يك سيستم با عملكردي تصادفي آنها را پردازش مي‌كند.
لطفا درباره مفادّ و محتواي كتاب و همچنین نحوه تنظیم مطالب هم توضیح دهید. چگونه تنظيم شده است؟
اين كتاب در هفت فصل به شرح ذيل تدوين شده است:
فصل نخستِ كتاب مشتمل بر تعاريف و مفاهيمي از حوزة شبكه‌هاي كامپيوتري است كه خوانندگان (يا مخاطبان رشته‌هاي ديگر) مي‌توانند مطالعة آن را تا هر زمان دلخواه به تعويق بيندازند يا حتي از آن چشم بپوشند بدون آنكه پيوستگي مطالب خدشه‌دار شود.
فصل دوّم در واقع چكيده‌اي 83 صفحه‌اي از كلّ درس احتمال و آمار مربوط به دورة كارشناسي است كه به طور مستقيم يا غيرمستقيم در بطن بقية فصول به مفادّ آن نياز بوده است. اگر مخاطبِ كتاب، درسِ احتمال و آمار را با اشتياق و دركي شهودي گذرانده باشد كافي است فقط تمرينات اين فصل را براي اطمينان بيشتر از حافظة خود حلّ كند و فقط بخش‌هايي را مطالعه نمايد كه فراموش شده يا تازگي دارد.
فصل سوم پس از مروري بر مفاهيم پايه‌ي فرآيندهاي تصادفي، به شرح و بسطِ يكي از ابزارهاي قدرتمند رياضي در مدل‌سازي و تحليل كارآيي سيستم‌هاي تصادفي پرداخته است: «زنجيره‌هاي ماركوف». اين فصل فارغ از مصداق است و به همه مخاطبان توصيه مي‌كنيم كه مطالبِ اين فصل را به شكلي عميق و شهودي فرا بگيرند و پيش از آغاز فصول بعدي مطمئن شوند هيچ ابهامي در ذهن‌شان باقي نمانده است. تاكيد مي‌شود كه زنجيره‌هاي ماركوف به جز در علوم كامپيوتر، براي مدل‌سازي و توصيف سيستم‌هاي تصادفي در حوزه‌هاي متنوع ديگري همانند صنايع، اقتصاد، سياست و مديريت نيز سودمند است.
فصل چهارم و پنجم به شرح انواع و اقسام «سيستم‌هاي صفّ»، روش مدل‌سازي و استخراج آمارگان كليديِ اين سيستم‌ها اختصاص دارد و هستة مركزي اين كتاب محسوب مي‌شود.
فصل ششم به معرفي و مدل‌سازي پديده‌ها و فرآيندهايي مي‌پردازد كه ويژگي‌هاي فركتالي و خودسان (self-similar) دارند. اين فصلِ مفهومي و كمابيش سنگين را حتي از سر كنجكاوي هم كه شده بخوانيد و بر مباني نظريِ آن مسلط باشيد.
فصل هفتم در آخِر كتاب، كوشيده است تا رفتار سيستمي را مدل‌سازي و تحليل كند كه هر يك از زيرسيستم‌هاي آن به خودي خود يك «سيستم صفّ» هستند. اين فصل، پايان مناسبي براي اهدافِ كتابي است كه براي تدريس به عنوان يك درس سه واحدي در 16 هفته تدارك ديده شده است.
درباره ويژگي‌هاي مهم اين كتاب هم اگر ممکن است توضیح دهید:
همانگونه كه در مقدمة كتاب تصريح شده به اسثتنايِ نحوه بيان و شرح و تفسير مطالب، مولف كتاب ادعايي ندارد كه جوهرِ آنها از آنِ اوست و تلاش وي فقط گردآوري و روايت دانشي بوده كه ديگران بدان دست يافته‌اند؛ فقط به زباني كه خودش در كلاسِ درس سخن مي‌گويد. تمامِ كوشش مولف اين بوده كه به جاي ترجمه‌ي يك كتاب واحد، مطابق با سرفصل تبيين شده براي درس (توسط شواريعالي برنامه‌ريزي وزارت علوم) از هر مرجعي كه سودمند مي‌داند، آزادانه اقتباس كند و هيچ تقيّدي به چارچوب كتابي خاصّ نداشته باشد. اين آزادي عمل منتج به نثري روان و مستقل از مرجع شده است زيرا وي مي‌توانسته متن را به گونه‌اي تنظيم كند كه مخاطبِ كتاب، مفاهيم پيچيده را ساده‌تر درك كند. مولف كتاب، مدرّس همين درس نيز هست و در خلال 5 سال با بازتابي كه از كلاس‌هاي درس خود دريافت داشته جزوه‌اي را به كتاب تبديل كرده است كه در ابتدا 150 صفحه يادداشت‌هاي كلاس درس بوده‌اند؛ يادداشت‌هايي كه دستنويس اوليه‌اش در اينترنت پراكنده است.
يكي ديگر از ويژگي‌هاي كتاب تجميع و خلاصه‌سازي دو درس «احتمال و آمار مهندسي» و «فرآيندهاي تصادفي» در دو فصل است كه شايد همين دو فصل براي تدريس و يادآوري هستة مركزي اين دو درس كفايت كند.
اين كتاب براي تدريس در چه مقطعي مناسب است؟
به طور عامّ اين درس در مقطع كارشناسي ارشد از رشتة مهندسي كامپيوتر (گرايش معماري كامپيوتر يا گرايش شبكه‌هاي كامپيوتري) اجباري است و بالطبع، تدريس مي‌شود ولي دانشجويان سال آخر در مقطع كارشناسيِ كامپيوتر نيز مي‌توانند اين درس را بگذرانند. پيش از اين هم اشاره شد كه هر دانشجو در هر رشته و گرايشي مي‌تواند صرفنظر از مثال‌ها و مصاديق، از مفاهيم مجرّد و رياضي آن بهره ببرد زيرا كوشش مولف اين بوده كه بخش‌هاي رياضي و مجرّد، حتي‌الامكان از مثال‌ها و مصاديق تفكيك شده باشند. كوته‌سخن آنكه اين كتاب فقط يك پيش‌نياز دارد: علاقمندي وافر به رياضيات (به ويژه احتمال و آمار مهندسي و فرآيندهاي تصادفي).
كتاب تاليف است يا ترجمه؟
به زعم مولف، اين كتاب در واقع گزيده و گلچيني از مراجع، مقالات و كتاب‌هاي مستقل است و مي‌توان آن را گردآوري و تاليف برشمرد. براي ساده‌تر شدن كار پژوهشگران و مخاطبان كتاب، مراجع هر فصل در پايان همان فصل قيد شده تا افراد علاقمند يا كنجكاو بتوانند براي تفحص بيشتر به آنها مراجعه كنند.
چرا مولف، گردآوري و تاليف را بر ترجمة يك كتاب خاص و بين‌المللي (كه كم هم نيستند) ترجيح داده است؟
يكي از بزرگترين چالش‌هاي ترجمه، بسته بودن دست مترجم در شرح و تفصيل مفادي است كه در فرآيند برگردان آنها به زبان فارسي فهمي دشوار پيدا مي‌كنند. زياد اتفاق مي‌افتد كه يك جملة كوتاه در زبان مبداء براي آنكه معناي خود را در زبان مقصد حفظ كند بايد در يك پاراگراف تشريح شود؛ به روشني، برعكس اين موضوع هم صادق است. بر مبناي همين ملاحظات، مولف (كه معلّم نيز هست) اصرار داشته تا رها از هر تقيدي به همان زباني بنويسد كه با آن سخن مي‌گويد و مطالب را تدريس مي‌دكند. قضاوت در مورد ميزان موفقيت مولف در اين كوشش را مخاطبين كتاب تعيين مي‌كنند.
